DE OPERA

 

Samenvatting | Morele overwegingen | Dramaturgische aantekeningen | Muzikale notities

 

In gesprekken over de Tweede Wereldoorlog is er één vraag die de gemoederen altijd weer bezighoudt: wat zou ik gedaan hebben als ik in die tijd geleefd had? Veel mensen menen dat het antwoord op die vraag heel simpel is. Het is toch overduidelijk dat de Nazi’s het Kwaad vertegenwoordigden, het Kwaad in z’n meest pure, rauwe vorm? In moreel opzicht kan er weinig twijfel zijn over het “juiste” antwoord.

 

Een gedachte-experiment: verplaats deze vraag naar het heden. Denk eens aan de politieke problemen van deze tijd – migratie, onoverzichtelijke brandhaarden in het buitenland met vluchtelingenstromen, uitwassen van kapitalisme, milieuproblemen. Stel dan eens de vraag: ‘hoe zullen toekomstige generaties oordelen over mijn gedrag in deze?’

 

Dan wordt alles ineens veel minder duidelijk. De meeste mensen worden bevangen door een gevoel van onmacht: ‘zelfs al zou ik precies weten wat ik moest doen, het doet er allemaal toch niets toe: als individu word ik totaal plat gewalst door de grootmachten die het krachtenspel bepalen’.

Als we ergens midden in staan hebben we geen overzicht. Dit gebrek aan perspectief vergroot de onzekerheid over ons moreel oordeelsvermogen.

 

In de opera stelt de vrouw het publiek de vraag: “Wie heeft het recht om te oordelen over mensen als Dieter?” Het spreekt vanzelf dat deze vraag niet slaat op het morele gelijk of ongelijk van de Nazi’s; dáár kan geen discussie over zijn. Nee, haar vraag slaat op een veel lastigere kwestie, namelijk op de situatie van al die onzekere jonge mensen in de twintiger jaren van de vorige eeuw die een catastrofaal foute keuze hebben gemaakt door zich bij de NSDAP aan te sluiten. Wie heeft het recht om hen te veroordelen? Hoe kwamen ze tot deze keuze?

 

Bij sommigen was het zelfzuchtige berekening of blinde haat (tegen de Joden, of tegen de burgermaatschappij, noem maar op), maar bij anderen kwam hun keuze voort uit idealisme, hoe misplaatst dat ook later bleek. Maar onafhankelijk van hun motivatie was geen van hen in staat de ultieme consequentie van hun keuze en daden te overzien: een vernietigende oorlog en gruwelijke volkerenmoord.

 

Wie van ons heeft zo’n vlijmscherpe politieke intuïtie dat hij die fout niet zou maken? En zelfs al hadden we dat scherpe inzicht, zouden we dan weten hoe wél te handelen? Dit is het centrale dilemma van deze opera, met een actualiteit die – helaas – van alle tijden is.